حوزه های نظری و عملی اخلاق در هدایت و کنترل پژوهش های بیوتکنولوژی چیست؟
فاصله ها، چیزی است که مرز میان تخیل و حقیقت را تبدیل به یک عرصه ی جذاب برای انسان ها نموده است. انسان ها در ابتدا با یک تخیل و یا یک تفکر خام شروع به ایده پردازی و خلق نظریه می کنند و سپس با آزمون و خطا ، رقابت ، آزمایش های مداوم و چالش های پی در پی سعی در اثبات نظریه ی خود می نمایند و همین امر باعث ایجاد چالش های علمی و عملی می گردد. چیزی که حوزه های تخصصی علوم را دگرگون کرده است ، نظریه و عمل است. دو فرایند متفاوت که همدیگر را به چالش می کشند و زمانی که با یکدیگر همراه گردند ، توسعه و تعالی اهالی علم را به همراه دارند. در زمینه ی زیست فناوری نیز ، چالش پیش رو تئوری ها ، نظریه ها و حوزه های عملی است که اخلاق زیست فناوری برای پژوهش های این حوزه تدوین نموده است و در همین راستا می توان دو حوزه ی نظری و عملی را در زمینه ی اخلاقی از یکدیگر جدا نمود و هر کدام را مورد بررسی قرار داد.
در زمینه ی حوزه های نظری ، می توان تئوری ها را صرف نگاه مذهب ، نگاه دانشگاه و نگاه مشترک دانست و البته پژوهشگران نوع چهارمی از اخلاق تئوری را در زمینه ی پژوهش های زیست فناوری یاد می کنند که تحت عنوان نگاه سیاسی به حوزه های اخلاقی در زمینه ی پژوهش های بیوتکنولوژی می باشد.
باید گفت در نگاه صرف مذهبی ، ادیان ابراهیمی پیشتاز ارائه ی اصول اخلاقی و رعایت حقوق حیوانات و موجودات زنده و رعایت حریم این موجودات هستند و همواره در تعالیم دینی این پیامبران شاهد آن هستیم که حقوق سایر موجودات زنده مورد بحث قرار گرفته و به آنان اهمیت خاصی می دهند .این نگاه البته با توسعه و توصیف ها مختلف و ترکیب شدن آن با نظر فغهای دینی و مذهبی ،گاها دارای ابهامات و سوالات نویی در زمینه ی پژوهش های زیست فناوری می باشد . این نگاه نگاهی است که در عین احترام پژوهشگران به آن ، خصوصا پژوهشگران جهان اسلام به آن ، کمتر در پژوهش های عملی رسوخ کرده و بر نوع عملکرد آن کنترل می کند.
نگاه دانشگاه در حوره های اخلاق نظری ، تنها موجود زنده را بر اساس میزان سطح هوش ، تکامل یافتگی و میزان توسعه یافتگی اعصاب و میزان درد و اثر عوامل بر روی آن بررسی نموده و صرفا راهکارهایی را برای کوتاه شدن زمان آزمایش و کمتر کردن میزان درد کشیدن موجود در هنگام مرگش پیشنهاد می دهد ، که این نگاه به دلیل بی معنی بودن برخی اصول اخلافی در عین راحتی در اجرای پژوهش ها، کمتر جامعه ی علمی را به سمت خود برای تبعیت از اصول اخلاقی جذب نموده است.
اما چیزی که حوزه ی علمی و نظری اخلاق را برای پژوهشگران عرصه ی اخلاق و زیست فناوری جذاب نموده است ، ترکیب بین دانشگاه و مذهب است ، جایی که خطوط دانش و اصول مذهب برای دستیابی به علوم و تکنیک ها به یکدیگر پیوند می خورد و دراین راستا نشست های مشترک میان دانشمندان و متخصصان دو حوزه ی اخلاق و زیست فناوری منجر به تشکیل اصول نظری در حوزه ی اخلاق در زیست فناوری گردیده است که موجب استقبال هر دو طرف مجادله گردیده است. ترکیب بین دانشگاه و مذهب ، جایی که دانشگاه با رعایت اصول می تواند حوزه های دانش را بپیماید و از طرفی هم مذهب اصولی را بر اساس نیاز دانشگاه تدوین می نماید که ضمن رعایت اصول اخلاقی مانعی برای تحقیقات بنیادین و مورد نیاز نگردد. وهمه ی این ها مدیون ارتباطات مستقیم دانشگاه و حوزه های مذهبی بود که امروزه شاهد چاپ کتب تخصصی در زمینه ی پژوهش های تخصصی در زمینه ی اخلاق در زیست فناوری هستیم که دارای کاربرد عملیاتی برای کنترل پژوهش های آزمایشگاهی می باشد.
حوزه ی اخلاق سیاسی در زیست فناوری :
این حوزه کمتر مورد بحث دانشمندان قرار گرفته و البته منتقدان سر سخت خود را نیز دارا می باشد.در این راستا دولت ها برای مقابله با تروریسم های زیستی ( بیوتروریسم ) و همچنین رقابت برای دسترسی به برخی اطلاعات تخصصی در حوزه ی زیست شناسی ، به برخی متخصصان این اجازه را می دهند که برای تقویت سیستم دفاعی کشور و شناخت علم و توسعه ی آن در زمینه های دفاعی برخی از اصول اخلاقی را در زمینه ی پژوهش های زیست فناوری در نظر نگیرند تا بتوانند با استفاده از دانش و تخصص آن ها به سیستم های دفاعی و یا تهاجمی مدرن دارای پایه ی زیستی دست پیدا کنند ، که البنه این نوع از اخلاق زیستی با رویکرد سیاسی بیشتر در مراکز پژوهشی سری و یا وابسته به دولت قابل مشاهده است و کمتر در مراکز آکادمیک و علمی عمومی گزارش گردیده است.
حوزه های عملی اخلاق در کنترل پژوهش های زیست فناوری :
اما زمانی که تمامی این تئوری ها وارد میدان عمل می شوند ، چالش های اساسی را برای پژوهشگرانی مطرح می سازند که قصد دارند یک نظریه ی علمی را وارد مرحله ی عمل نمایند.در تمامی این مراحل کمیته های اخلاقی دانشگاه ، لیسانس های مورد تایید قرار گرفته ، ناظر اخلاقی پروژه و … تمامی سدهایی هستند برای پژوهشگر که گاها برای عبور از این سد ها ، اقدام به سند سازی می نمایند.اما به واقع شاهد آن هستیم که پزوهشگران مایل به رعایت استانداد هایی هستند تا کرامت انسانی خویش و مسئولیت علمی خود را به درستی و بر اساس قوانین و دستورات الهی به مرحله ی عمل برسانند.و تمامی این ها منوط به تدوین اساس نامه ای استاندارد ، قابل استناد و بر پایه ی حقایق کارهای پژوهشی می باشد.
در حال حاضر کمیته های محلی و دانشگاهی نظارت بر اصول اخلاقی آزمایش های زیستی در حوزه ی زیست فناوری به صورت عملی بخشی از این اصول را که به صورت بین المللی پذیرفته و اجرایی می شود را مورد اجرا و الزام قرار می دهند و در همین راستا می توان شاهد توسعه ی اصول اخلاقی اجرایی در پژوهشکده های بین الملل باشیم. در حال حاضر چالش اصلی تفاوت های جزیی در برخی اصول اخلاقی در ادیان ابراهیمی ، گوناگونی مذاهب ، گوناگونی باورها در زمینه های اخلاقی است.و همین امر باعث شده است تا اصول اخلاقی به صورت عمومی مورد تدوین قرار گیرد و بیشتر اصول اجتماعی و علمی آن مد نظر قرار گیرد تا نظریه های فرقه های مختلف و در همین راستا می توانیم شاهد آن باشیم که امروزه دانش اخلاق رسوخ و نفوذ بیشتری را در آزمایشگاه ها و پژوهش های زیست فناوری می نماید و می توان در چشم انداز این علم ، بیوتکنولوژی و اخلاق را در کنار یکدیگز شاهد بود که توانسته اند چارچوب های عمومی و تخصصی را با توجه به مذهب ، حوزه ی عملیاتی و روند آزمایش مورد تدوین قرار دهند
