واکسیناسیون یکی از مهمترین موفقیتها در پزشکی مدرن است که شیوع بیماریهای عفونی مانند سرخک را تا حد زیادی کاهش داده و موارد دیگر مانند آبله را ریشه کن کرده است. واکسن های متداول در برابر پاتوژن هایی مانند آنفلوانزا یا بیماری های نوظهور مانند ویروس های ابولا یا زیکا موثر نبوده است. واکسن های با منشا آر ان ای به دلیل زمان کوتاه تولید و اثربخشی بیشتر می توانند در این زمینه تأثیرگذار باشند. واکسن های مبتنی بر آر ان ای به عنوان گزینه های درمانی جدید برای بیماری های اساسی مانند سرطان و اخیرا کرونا می توانند کارآمد باشند.
واکسن مبتنی بر آر ان ای چیست و چگونه عمل می کند؟
واکسن های متداول معمولاً شامل ارگانیسم های بیماریزا یا پروتئین های غیرفعال ساخته شده توسط پاتوژن (آنتی ژن ها) هستند که با تقلید از عامل عفونی کار می کنند. آنها پاسخ ایمنی بدن را تحریک می کنند، بنابراین اگر در آینده در معرض عامل عفونی قرار بگیریم، بدن پاسخ ایمنی سریعتر و موثرتری دارد.
واکسن های مبتنی بر آر ان ای از روش دیگری استفاده می کنند که از فرآیندی که سلول ها برای تولید پروتئین استفاده می کنند، بهره می برند: سلول ها از دی ان ای به عنوان الگویی برای تولید مولکول های آر ان ای پیام رسان (ام آر ان ای) استفاده می شوند که این مولکول ها به پروتئین ترجمه می شوند. واکسن آر ان ای از رشته ی ام آر ان ای تشکیل شده است که یک آنتی ژن خاص بیماری را کد می کند. هنگامی که رشته ی ام آر ان ای واکسن در داخل سلولهای بدن قرار گرفت، سلولها از اطلاعات ژنتیکی برای تولید آنتی ژن استفاده می کنند. سپس این آنتی ژن در سطح سلول قرار می گیرند، جایی که توسط سیستم ایمنی بدن شناخته می شود.
واکسن های آر ان ای چگونه تولید و تجویز می شوند؟
یک مزیت عمده واکسن های آر ان ای این است که می توان در آزمایشگاه از الگوی دی ان ای با استفاده از مواد موجود در دسترس ارزان تر و سریعتر از واکسن های معمولی، که نیاز به تخم مرغ یا سایر سلول های پستانداران دارد، تولید کرد.
واکسن های آر ان ای را می توان با استفاده از روش های مختلفی تزریق کرد: از طریق تزریق سرنگ با سوزن یا بدون سوزن به پوست، از طریق تزریق به خون، عضله، گره لنفاوی یا مستقیماً به اندام ها، و یا از طریق اسپری بینی. روش بهینه برای تحویل واکسن هنوز مشخص نیست. روند دقیق تولید و تحویل واکسن ها بسته به نوع آن می تواند متفاوت باشد.
انواع واکسن آر ان ای
ام آر ان ای غیر قابل تکثیر
ساده ترین نوع واکسن آر ان ای، ام آر ان ای رشته ایی بسته بندی شده که به بدن منتقل می شود، جایی که سلول های بدن را به کار گرفته شده تا آنتی ژن تولید کنند.
ام آر ان ای خود تکثیری در بدن
پاتوژن با ام آر ان رشته ای به همراه رشته های آر ان ای اضافی بسته بندی می شود تا اطمینان حاصل شود پس از قرار گرفتن واکسن در داخل سلول، کپی می شود. این بدان معنی است که مقادیر بیشتری از آنتی ژن از مقدار کمتری از واکسن ساخته می شود، و به اطمینان از پاسخ ایمنی قوی تر کمک می کند.
واکسن ام آر ان ای غیر قابل تکثیر در سلول دندریتیک آزمایشگاهی
سلول های دندریتیک سلول های ایمنی هستند که می توانند آنتی ژن ها را در سطح سلول خود به انواع دیگر سلول های ایمنی ارائه دهند تا به تحریک پاسخ ایمنی کمک کنند. این سلول ها از خون بیمار استخراج می شوند با واکسن آر ان ای ترانسفکت می شوند، سپس برای تحریک واکنش ایمنی به بیمار داده می شوند
منبع: انتشارات دانشگاه کمبریج
نویسنده: دکتر مرضیه امینی